کاربرد روش مونته سوری درآموزش کودکان پیش دبستانی

کاربرد روش مونته سوری درآموزش کودکان پیش دبستانی

ارتباط با دنیای بیرون از محیط مهد کودک و مراکزآموزشی و پیش دبستانی معمولاً به خاطر آسیب پذیری کودکان، سن کم، ، خطر تصادفهای رانندگی و پرهیز از نگرانی والدین بسیارمحدود است و معمولا به گردشی در پارک مجاور مرکز آموزشی ختم می گردد.این نوع برخورد و کار با کودکان حدودنیم قرن پیش توسط اساتید بزرگ تعلیم و تربیت مانند فروبل، پستالوزی، دکردلی و مونته سوری که از پیشروان مکتب فعال در آموزش و پرورش محسوب می گردند مورد انتقاد قرار گرفت. این مربیان با تأکید بر اهمیت دوران کودکی در شکل گیری شخصیت، روشهای تربیتی مبتنی بر روانشناسی کودک ارائه نمودند و روشهایی آنها الهام بخش معلمان و مسئولین آموزش و پرورش کودکان در سراسر دنیا بوده است.

اصول روش مونته سوری
روش آموزشی مونته سوری ابتدا برای آموزش کودکان استثنایی و با هدف آموزش زودهنگام خردسالان ابداع شد . وی بر چند اصل تاکید داشت:

• احترام به کودک به عنوان یک فرد
• آگاهی از روند رشد کودک و این که کودک بسیار دقیق و حساس مشاهده شود
• توجه به این نکته که بازی کودک، کار کودک است.

برنامه ی آموزشی مونته سوری بر روی پنج سطح متمرکز می شود:
۱ – زندگی عملی
۲- فراگیری آگاهانه به وسیله ی حس ها
۳- هنر تکلم
۴- ریاضیات و شناخت محیط
۵- موضوع فرهنگی

زندگی عملی
در زندگی عملی کودک می آموزد چگونه از عهده کارهای شخصی و فعالیتهای روزمره زندگی (ADL) خود بر آید . چگونه بند کفش هایش را ببندد. کتش را بپوشد، پیش غذایش را آماده کند و بخورد و بدون کمک دیگران به دست شویی برود و بدون ریخت و پاش خودش را تمیز کند.

فراگیری آگاهانه به وسیله ی حس ها
دکتر مونته سوری مشاهده کرد کودکان مراحل حسی متفاوتی را می گذرانند که در طی آن مراحل، آمادگی بسیاری برای دریافت مهارت های ویژه یادگیری دارند. او اهمیت توسعه ی این حس ها را در سنین ۲-۶ سالگی خاطر نشان کرد. در این سال ها کودک تمایل دارد از حواس خود استفاده کرده و آن ها را کامل کند.از این رو مواد آموزشی کودکان به گونه ای طراحی می شوند که کودک به وسیله ی آن ها، دیدن، لمس کردن، حس کردن، شنیدن و حرکت را بیاموزند.

هنر تکلم
زبان مساله ی حیاتی بشر است. کودکان با توجه به استعدادبه کشف و جست و جو می پردازند. کودکان تشویق می شوند افکار خود را به شکل شفاهی بیان کنند. آن ها می آموزند حرف ها را با نشانه گذاری از هم تمیز دهند و به همین شیوه در خواندن، هجا کردن قواعد و مهارت های خوش نویسی پیشرفت می کنند. نوشتن را در صورتی که خسته کننده نباشد، می آموزند. نتیجه‌ی این کار خواندن است. کودکان هرگز روزی را که نمی توانستند بخوانند و بنویسند، به خاطر نمی‌آورند.

ریاضیات و شناخت محیط(زمین)
کودکان یاد می گیرند چیزهای پیش رویشان را بشمارند تا بعدها بتوانند اشیاء سخت و جامد مانند مهره های رنگی را شمارش کنند. برای مثال برای آموزش اعداد از ۱۰- ۲۰ گروه مهره های طلایی ده تایی و برای نمایش ۹-۱ مهره های تکی وجود دارد. بدین ترتیب عدد ۱۱ را با یک مهره ی طلایی ۱۰تایی و یک مهره ی ۱ نشان می دهند. این نکته برای بسیاری از کودکان کم توان ذهنی و دچار اختلالات رشدی می تواند مفید باشد.

موضوع فرهنگی
کودکان درباره ی کشورهای دیگر می آموزند . هم چنین حیوانات و چگونگی زیست آن ها را بررسی می کنند . زمان، تاریخ، موسیقی و سایر علوم از موضوعات فراگیری است.

خصوصیات مربی و محیط آموزشی ازدیدمونته سوری

دکتر مونته سوری در همه نوشته هاو آثار خود به نقش محیط و مربی در رشد همه جانبه کودک تأکید می نماید. وی محیطی رااز نظر مادی و اجتماعی توصیه می کندکه با نیازهای کودکان و فعالیتهای آنان منطبق بوده، ابزار و وسایل جذابی در اختیار کودکان قرار دهد تا آنان به آزادی از طریق دستکاری ابزار و به کمک اکتشاف شخصی، تواناییهای بالقوه خود را رشد دهند.مونته سوری در مربی دوره های پیش از دبستان، فرد مشاهده گر ، صبور و با حوصله ای را می بیند که می داند چگونه مشاهده کند، چگونه کودکان را در یادگیری و استفاده از ابزارها ولوازمی که با دقت و با در نظر گرفتن تواناییهای آنان تهیه شده هدایت و کمک کند تا کودکان در طی فعالیتهای آزاد خود و کار با گروه، مهارتهای اجتماعی، انضباط، اصول آزاد منشی و حل تعارضات شخصی را تمرین کنند.در محیط آموزشی مونته سوری، کودکان نیازهای خود را به وسیله ی فعالیت های انفرادی و خود به خودی برآورده می کنند. حساسیت های کودکان و تمایلاتشان، انتخاب های آن ها را تعیین می کند. در این نظریه برای آموزش تمرکز و انضباط به کودکان در کنار یادگیری سایر مهارت ها، مواد آموزشی که اندیشمندانه انتخاب شده اند در اختیارشان گذاشته می شود. در محیط آموزشی مونته سوری، مربی، مواد آموزشی مورد نیاز کودک را در اختیار او می گذارد تا بتواند کار خود را انجام دهد .با در نظر گرفتن اهمیت اساسی محیط زندگی کودک در خانه، مربی را به شناخت فرهنگ خانواده و ایجاد پیوند نزدیک با آن و هماهنگ کردن روشهای تربیتی خانواده باتلاشهایی که در کودکستان ها در جهت ایجاد شخصیتی سالم، متعادل و جستجو گر انجام می گیرد تشویق می نماید.

فعالیت ها در روش مونته سوری
مونته سوری بر این باور بود که فعالیتهای کودک باید با توجه به علائق و سلیقه کودک باشد و نه مربی آموزش کودکان روندی فعال دارد، نه انفعالی و کودک، خود می آموزد وانتخاب فعالیت ها با کودک است و کودک بر حسب نیاز می تواند بارها و بارها آن را تکرار کند.مونته سوری معتقد بود معرفی این نظام تازه به آموزش و پرورش، کوششی است برای پیوند خانه و مدرسه. او فعالیت های مدرسه اش را بر اساس فعالیت های خانه طرح ریزی کرد. در روش آموزشی مونته سوری، آموزش اتوماتیک یا خودآموزی اصل مهمی است. در این روش فعالیت ها و مواد آموزشی به گونه ای سازمان داده و طرح ریزی شده بود که کودکان در هنگام نظارت آموزگار به خود آموزش می دادند.

تأکید بر ارزش تکرار در محیط مونته سوری
پیش رفت کودکان دارای نیازهای ویژه در گام های بسیار کوچک و محدود و با تمرین های بسیار صورت می گیرد. مربیان مونته سوری و مربیان کودکان استثنایی هر دو بر این باورند که برای آموزش یک فعالیت، باید آن را به دقت به اجزای کوچک تری تقسیم کرد. فلسفه ی آموزشی مونته سوری بر این اصل استوار است که میزان تکرار مورد نیاز هر کودک از فردی به فرد دیگر و از مهارتی به مهارت دیگر متفاوت است. بنابراین در میزان تکرار مورد نیاز هر کودک و هر مهارت، هر روز و برای همه ی کودکان انعطاف وجود دارد.
خود انضباطی یا آموزش انضباط درونی به فرد
این آموزش به کودک فرصت یادگیری بهتر و استفاده‌ی بهتر از فرصت‌ها برای هر گونه آموخته‌ای را می‌دهد. مهم‌ترین بخش آموزش، در خود انضباطی کودکان، تحریک حس درونی آن‌ها برای اندیشیدن درباره‌ی نوع عمل کردشان است. برای کودکان باید مشخص شود دلیل انضباط چیست و چرا آنان باید هر کاری را با برنامه و آرامش خاص انجام دهند. کودکان باید متوجه شوند بی‌نظمی، جنجال و نداشتن برنامه ریزی چه ضررهایی به آن ها می رساند.پایه ریزی انضباطی در کودک سبب می‌شود اعتماد به نفس او افزایش یابد. قدرت تفکر او تقویت شده و مهم‌تر از همه این که کودک زودتر به هدف از پیش تعیین شده‌ی خود برسد . این امر سبب خود تشویقی او شده و لذت کارش را چندین برابر می‌کند، زیرا سرعت عمل او به دلیل برنامه ریزی قبلی بیشتر بوده است. کودک با آموختن انضباط درونی، پی می‌برد خودش باشد نه یک عروسکی که بزرگترها برای او تصمیم می‌گیرند. او می آموزد سکوت کند و در فرصت سکوت درباره‌ی دیگران فکر کند و انتخاب‌گر باشد. او می آموزد حقوقی دارد و باید به آن احترام گذاشته شود دیگران نیز دارای حقوقی هستند که برای او قابل احترام است.او یاد می گیرد می تواند مستقل عمل کند. هر چند در بسیاری اوقات گروه می‌تواند کمک خوبی برای پیشبرد اهدافش باشد، این اوست که انتخاب می کند تنها کار کند و یا با دیگران. این امر سبب می شود کودک احساس شخصیت کند و به بزرگترهای خود احترام بگذارد. هم چنان که به کوچکترها اهمیت می دهد و در صورت لزوم راهنمای آن‌هاست. او می داند اگر گروهش شکست بخورد، خودش هم شکست خورده است. کودکان در کلاس‌های مونته سوری با احساس صمیمیتی که در جو موجود است، تلاش می‌کنند سلامت جامعه‌ی کوچک خود را حفظ و در افزایش آن بکوشند. وقتی کودک لذت انضباط در هر کاری را درک کند، بسیار راحت می تواند پذیرای آن شود. یک مربی می تواند به جای تهدید کوکان و رفتار مستبدانه با کودکان، به گونه‌ای برخورد کند که کودک برای تغییر رفتار خود تشویق و ترغیب شود. همه‌ی انسان‌ها کمال گرا هستند و از زیبایی خود لذت می‌برند. کودکان هم این لذت را تجربه می‌کنند. برای مثال اگر کودکی با چهره‌ای ژولیده و بی نظم به کلاس بیاید، مربی می‌تواند به جای تهدید او به گونه ای رفتار کند که کودک ترغیب به انضباط شود. برای این کار مربی می تواند در آینه نگاه کند و درباره آرایش و دندان خود حرف بزند. در این صورت کودک هم که دوست ندارد خود را ژولیده و نامنظم ببیند، تلاش می‌کند تا مشکل را حل کند. به این ترتیب کودک خود معلم خود می شود، برای خود برنامه ریزی کرده و به آن عمل می کند و از عمل خود لذت می برد. این خود تشویقی بالاترین جایزه‌ی اوست و سبب می‌شود کودک به دنبال لذت دیگری بگردد.مربی در بحث خود انضباطی نباید کودکان را با هم مقایسه کند و یا کودکی را وادار به کاری کند یا از قبل برای او برنامه ای بریزد و به او تحمیل کند، بلکه او باید آن قدر علم و توانایی داشته باشد تا با سیاستی عمیق، زیبایی و لزوم این انضباط را به کودک بفهماند. بدین ترتیب، کودک خود برای انجام عمل ترغیب می‌شود. این اتفاق با نوازش کودکان و همراه کردن آنان در مسیر دلخواه روی می‌دهد. اشتیاق ذاتی کودکان برای یادگیری با فرصت دادن برای به کارگیری فعالیت های اختیاری و غیر اختیاری و با راهنمایی مربی آموزش دیده تشویق می‌شود. کودکان در حین کار، قدرت تمرکز خود را تقویت می‌کنند و احساس خوش آیندی از حس خود انضباطی خویش به دست می آورند .

تلفیق گروه سنی متفاوت درکلاسهای آموزشی مونته سوری
کلاس های مونته سوری شامل همه ی گروه های سنی است (۳-۶ سال، ۶-۱۲ سال، ۱۲-۱۵ سال). این تفاوت سنی سبب ایجاد حس تعلق به اجتماع و گروه می شود. کودکان در این روش به یک دیگر کمک می کنند. در عین حال کودکان کوچک، کودکان بزرگ تر را الگوی خود کرده و از تجربیات آنان استفاده می کنند. دانش آموزان بزرگ هم خود را مسوول و رهبر می بینند. دانش آموزان از یک دیگر می آموزند. هر عضو به دلیل کمکی که به گروه می کند، ارزش ویژه ای نصیبش می شود. کودکان دارای نیازهای ویژه فرصت تعامل با افراد زیادی را به دست می آورند. بنابراین انگیزه های آن ها تقویت شده و مهارت های خود را توسعه می دهند. گاهی از این کودکان انتظار می رود تا نقش مربی دوستان خود را بازی کنند.کودکان ممکن است سال ها در یک کلاس و با یک معلم واحد و با دوستان خود بمانند. در نتیجه مربی فرصت می یابد سطح رشدی آن ها، شیوه ی یادگیری شان و سیستم های حمایتی خانواده های شان را از نزدیک بشناسد. این امر، برای کودکان کم توان به این معناست که نیازی نیست آن ها دوره ای را بگذرانند تا در آن دوره مربی کودک و مشکلاتش را درک کند.هم چنین در گروه های با سنین متفاوت لوازم آموزشی بسیار متفاوتی در هر کلاس نیاز است. این منابع و لوازم به منظور استفاده ی همه ی کودکان است، نه میانگین نیازهای کودکان. در نتیجه کودکان کم توان از موادی استفاده می کنند که نه تنها قابل استفاده ی آن هاست، بلکه دیگر اعضای گروه نیز از آن مواد بهره می گیرند.

سهیم شدن والدین، مربیان و متخصصان در آموزش کودک
در فلسفه آموزشی مونته سوری، والدین جزء مکمل در آموزش کودکان و بخش طبیعی از زندگی کلاسی روزمره به شمار می روند. هم چنین آموزش گروهی از موضوعات اساسی در کلاس های مونته سوری است. مربیان با یکدیگر کار می کنند و اطلاعات خود را با هم رد و بدل می کنند و در مسئولیت ها سهیم اند. روش بین رشته ای مونته سوری در حقیقت نوعی از سیستم تلفیقی است که در آن، در صورت لزوم متخصص ها و مربی ها برای بهبود وضعیت کودکان کلاس، مسوولیت ها را با یک دیگر تقسیم می کنند تا همه ی کودکان بتوانند از کلاس بهترین بهره را ببرند.

حمایت از فرد فرد کودکان در جمع
برنامه های آموزشی انفرادی در کلاس مونته سوری به نیازهای فردی کودکان کم توان بسیار توجه دارد. هر کودک با سرعت خاص خود از برنامه و مواد آموزشی استفاده می کند. در عین حال بعضی از درس ها در گروه های کوچک یا بزرگ گذرانده می شوند. این محیط منجر به آموزش انفرادی همه ی دانش آموزان از جمله کودکان با نیازهای ویژه می شود. در این محیط کودکان آزادند تا فعالیت های مورد علاقه ی خود را انتخاب کنند. از این رو به تصمیم گیری و ابتکار عمل و خودکفایی تشویق می شوند. کودکان بیش ترین اوقات روز خود را در مدرسه به زندگی اجتماعی می پردازند و این امر سبب ایجاد موقعیت های ارزش مندی می شود تا کودکان کم توان بتوانند از دیگر کودکان عادی الگو بگیرند و رفتارهای منفی آن ها کاهش یابد. این حالت برای کودکان دارای نیازهای ویژه که مهارت های اجتماعی ضعیف و رفتارهای غیر مستقل تری دارند، می تواند بسیار سودمند باشد.

طراحی مواد آموزشی مناسب رشد و سازمان دهی ادراک
طراحی مواد آموزشی در حوزه ی هر حس بر روی تربیت آن حس تأکید دارد. برای مثال برج صورتی تشکیل شده از ده مکعب صورتی با سایزهای بزرگ همه به یک شکل و یک رنگ اند و تنها تفاوت آن ها در اندازه است. در برج صورتی تأکید بر اندازه ی مکعب است. از این رو کودک با چیدن آن ها تمایز دیداری خود را تقویت می کند. رشد در حوزه ی حسی برای کودکان دچار اختلالات حسی بسیار اهمیت دارد. برای مثال کودکی که قادر به دیدن نیست از بسیاری از مواد آموزشی که حس شنوایی، بویایی، لامسه و غیره را پرورش می دهد، می تواند فراوان سود ببرد.

ابزارهای آموزشی روش مونته سوری
وسایل کمک آموزشی شامل بیست و شش قطعه است که امکانات لازم برای تربیت همه ی حواس به جز چشایی و بویایی را فراهم می کند. برای آموزش توانایی های بینایی، به کودک استوانه های چوبی داده می شود تا آن ها را در سوراخ هایی که در یک تخته ی سخت چوبی تعبیه شده است جای دهد. در زمینه ی درک اندازه ها و بعدها که نیاز به حرکت و تلاش عضلانی بیشتری دارد، آموزش با اشیای بزرگ تر انجام می شود. مواد لازم برای این منظور، مکعب، پله های بلند، پله های بزرگ و اشیایی مانند این است. برای تربیت حس گرمی و سردی دست های کودک، در آب سرد، نیم گرم و سپس در آب داغ گذاشته می شود. تمرینات لامسه شامل لمس متناوب نوارهای کاغذی صاف و سمباده است.برای تقویت حس تشخیص رنگ ها و تشخیص رنگ های نزدیک به هم، از قرص های رنگی استفاده می شود. بدین ترتیب که یک سری شصت و چهار عددی قرقره که در هشت رنگ و هر رنگ نیز در هشت رنگ فرعی دیگر تهیه شده است، در اختیار کودک گذاشته می شود. برای تقویت حس شنوایی از جعبه های کوچک شن و ریگ استفاده می شود تا به کودک کمک شود صداهای مختلف را از هم تشخیص دهد. روش مونته سوری تعدادی بازی ساکت و خاموش را نیز به کار می برد. در این بازی ها، به آرامی سکوتی عمیق در کلاس به وجود می آید و از کودکان خواسته ی می شود به صدای وزوز مگس ها و خش خش برگ درخت ها گوش کنند. پس از آن از صداهایی که با هم متفاوت هستند و به تدریج شبیه هم می شوند، استفاده می شود. اما مونته سوری از این روش کمتراستفاده کرد، زیرا کودکان نمی توانند مانند سایر حواس با این فعالیت ها حس شنوایی خود را تمرین بدهند. وسیله هایی که روش مونته سوری برای تربیت حس تشخیص وزن، به کار می برد عبارت اند از قرص های چوبی هم اندازه ای که از انواع چوب ها ساخته شده اند، اما وزن های متفاوت دارد. برای تربیت در تشخیص شکل ها، که برای آن از حس لامسه و عضلات با هم استفاده می شود، اشیایی به کار می رود که شکل های متفاوتی دارند.در روش مونته سوری افزون بر لوازمی مانند تاب، میله ی چوبی، سکوی چوبی برای پرش های طولی و نردبان طنابی، از ژیمناستیک نیز در قالب تمرین های هدایت شده و بازی های آزاد بدون لوازم استفاده می شود. کلاس های مونته سوری برای کودکان و والدین هر دو جذاب است. کلاس های روشن و گرم و پر از گیاهان، حیوانات، لوازم هنری، موسیقی، کتاب و در بخشی از کلاسی لوازم آموزشی جذابی به چشم می خورد. این قسمت ها با عنوان های زندگی عملی، آموزش حسی، ریاضی، زبان، جغرافی و فرهنگ مشخص شده اند. این لوازم به گونه ای هستند که کودک خود اشتباهش را اصلاح می کند. وسیله ها به کودک کمک می کند برای خود کار کند و از طریق رقابت، اعتماد به نفسش تقویت شود.از آن جایی که شیوه ی مونته سوری بر مشاهده استوار است، بنابراین کودکان از طریق تجربیات سیستم و روند تحقیق و کشف، به بهترین وجه یاد می گیرند. در این روش، تقسیم موضوع و روند کار به دوره های زمانی مشخص معنا ندارد، بلکه معلم ها زمانی که کودکان آماده باشند آن ها را انفرادی یا در گروه های کوچک به دور هم جمع کرده و موضوع های آموزشی را مطرح می کنند. افزون بر آن، حضور گروه های سنی گوناگون در یک کلاس سبب ایجاد حس هم کاری و یاری به یک دیگر هم می شوند. در این روش موقعیت هایی برای آزادی انتخاب ، حرکت و ایجاد ارتباط با یک دیگر نظم درونی کودکان را تقویت می کند. آزادی کودک برای تکرار یک فعالیت سبب می شود کودک بر روی یک موضوع خاص تمرکز کند. اصلی که مونته سوری آن را تنها اصل درست در آموزش می داند.

تأکید بر کاربردی بودن مواد آموزشی
همه ی مواد آموزشی مورد استفاده در روش مونته سوری تا حد امکان اشیایی واقعی هستند، نه اسباب بازی. برای مثال کودکان نان را با چاقوی واقعی می برند، با جاروی واقعی زمین را جارو می کنند و میزهای خیس را با پارچه خشک می کنند.هدف آموزش در کلاس های مونته سوری آماده کردن کودکان برای زندگی واقعی است. مهارت های عمل کردی، مهارت های متفاوتی هستند که توانایی فراگیر را برای عملکرد مستقل و مفید در خانه، مدرسه واجتماع بهبود می بخشد. برای مثال بخش آموزش زندگی واقعی که یکی از برنامه های آموزشی مونته سوری است، مهارت های بسیاری را به کودک می آموزد که در این طبقه بندی است.

بسیاری از لوازم آموزشی مونته سوری به کنترل درونی اشتباه مجهزند
آن دسته از لوازم آموزشی که بتواند به کودک کمک کند تا روی اشتباهات خود کنترل داشته باشد، برای کودکان کم توان و عادی مزایای فراوانی دارد. از آن جایی که در این نوع وسایل اشتباهات بسیار آشکار و مشخص وجود دارد، کودکان بدون کمک مربی، خود متوجه اشتباهات می شوند و آن را اصلاح می کنند. اشتباهاتی که خود فرد آن ها را درست می کند، خیلی کم تر از اشتباهاتی که مربی آن ها را درست می کند، تکرار می شوند و یادگیری را تقویت و درونی می کنند. در آموزش کودکان استثنایی روی تقویت درونی تأکید نمی شود، اما اهمیت این موضوع برای این کودکان کم تر از کودکان عادی نیست. اما بررسی نهایی روش مونته سوری نشان می دهد موفقیت این روش به دلیل محیط آموزشی از پیش آماده شده است. در این محیط، مواد آموزشی تجربیات چند حسی و ملموسی در اختیار کودک می گذارد و کودکان را فعال بار می آورد. این محیط به کودک فرصت استقلال و باز خورد آنی و اصلاح می هد. مربی کار آزموده نیز از طریق مشاهده ی علمی میزان پیش رفت و یادگیری های کودک را ارزیابی می کند. مربی محتوا و مواد آموزشی پیشنهادی را جهت می دهد و روش ارزیابی را بر اساس برنامه ی آموزش از پیش تعیین شده و مصوب به اجرا در می آورد.

هیچ کودکی جا نمی ماند
در سال ۲۰۰۱ میلادی قانون «هیچ کودکی جا نمی ماند» در ایالات متحده مصوبات جدیدی را مطرح کرد تا شکاف میان دانش آموزان اقلیت محروم و کم توان با همسالانشان از میان برود. این قانون بر چهار اصل اساسی استوار است.

• مسئولیت بیش تر برای کسب نتیجه ی بهتر
• افزایش انعطاف پذیری و کنترل نزدیک
• عرضه ی گزینه های بیش تر به والدین برای گزینش روی مناسب
• تأکید بر روش هایی که کارایی شان ثابت شده است.

روش مونته سوری اکنون جایگاه ویژه ای در آموزش و پرورش بسیاری از کشورهای جهان پیدا کرده است و با توجه به مواردی که ذکر شد، در آموزش و پرورش کودکان استثنایی می تواند بسیار مفید و کار ساز باشد.

چرتکه چیست؟

چرتکه یک ابزار محاسباتی است که از گذشته تا کنون مورد استفاده قرار گرفته است. امری که این روزها توجه به این وسیله کاربردی را بسیار پر رنگ تر از گذشته کرده است این است که دانش آموزان با استفاده از این وسیله محاسباتی بسیار ساده تر از هر زمان دیگری می توانند چهار عمل اصلی محاسبات را به انجام برسانند.

چرتکه این مهم را برای دانش آموزان فراهم کرده است که بتوانند عمل ضرب، جمع، تفریق و ضرب را در کمترین زمان ممکن به انجام برسانند. در یک نگاه کلی می توانیم بگویم سیستم آموزشی کشور سعی بر آن دارد که با روش های سنتی و ساده بدون نیاز به سواد خواندن و نوشتن بر روی دو نیم کره مغز دانش آموز کار کند. پیشنهاد می شود مقاله تاریخچه چرتکه را نیز مطالعه بفرمایید.

باید بگویم یادگیری چرتکه توسط کودک شما تنها معطوف به کلاس درس و چهار دیواری خانه شما نمی شود بلکه در شکل گسترده تر این فن می تواند به توسعه فرهنگ، اقتصاد و تکنولوژی عملی دامن بزند و راه را برای کسب فنون و علوم جدیدتر نیز باز کند. چرتکه در ایران شکل بسیار جدی به خود گرفته است و این امر را به وضوح می تواند در مسابقات بین المللی که در حال برگزاری است مشاهده کرد. در هجدهمین دوره مسابقات بین المللی محاسبات ذهنی چرتکه در کشور مالزی ایران توانست به مقام قهرمانی در این راستا دست پیدا کند.

پلی که بین دو نیم کره چپ و راست دانش آموز سبب تعامل اطلاعات می شود این مهم را برای کودکان شما فراهم می آورد علاوه بر رسیدن به موفقیت در زمینه محاسبات ذهنی در بسیار فرایند های دیگر نیز خوش بدرخشند. پویای ذهن، تصویر سازی ذهنی، افزایش ظرفیت ذهن، افزایش قدرت یادگیری و بسیاری مزیت های دیگر تنها بخشی از مزایای است که با بهره گیری از کلاس های آموزشی چرتکه از آن فرزند شما می شود.

ساختار چرتکه چگونه است؟

چرتکه در شکل اصلی شبیه به یک قاب مستطیلی شکل طراحی شده است. این وسیله ساده از چند میله به صورت عمودی طراحی و ساخته شده است تعداد میله ها و مهره های که بر روی میله ها وجود دارد همیشه یکسان و هم اندازه بوده است. این شکل طراحی به کاربر این امکان را می دهد که به راحتی بتواند چهار عمل اصلی را در محاسبات ریاضی به انجام برساند. حتی گاها برای محاسبه ریشه دوم و سوم اعداد نیز از چرتکه استفاده می شود. یک میله به صورت افقی فضای داخلی قاب را به دو قسمت تقسیم کرده است؛ یعنی میله های عمودی با استفاده از این میله افقی به دو بخش با اندازه های متفاوت تقسیم شده اند. دانش آموز با حرکت دادن مهره های که بر روی میله ها قرار داده شده است فرایند محاسبات را در کمترین زمان ممکن به انجام می رساند.

چرتکه از قسمت های مختلفی از قبیل مهره ها، میله ها، کف و خط تراز تشکیل شده است و هر کدام بر اساس کارایی که در پی دارند علاوه بر شکل ظاهری متفاوتی که دارند جنس متفاوتی نیز به خود اختصاص داده اند. در ساخت مهره ها عموماً از ماده صنعتی ABC که دارای خاصیت مقاومتی بسیار بالایی است استفاده می شود. این جنس از محصول در برابر حرارت، جریان الکتریسیته بسیار مقاوم هستند. میله ها به دو صورت پلاستیکی و استیل طراحی و ساخته می شوند. میله های پلاستیکی سبک تر و در عین حال شکننده تر و میله های آهنی سنگین تر و شکیل تر هستند. خط تراز گاها هم رنگ با بدنه اصلی چرتکه ساخته می شود و گاهی از یک رنگ متفاوت برای خط تراز کمک گرفته می شود تا تصویر سازی ذهنی ساده تر به انجام برسد و القاء تصویر چرتکه برای کاربر با سهولت بهتری به انجام برسد.

رنگ زرد عموماً برای خط تراز در نظر گرفته می شود که این رنگ سبب خوش بینی، اعتماد به نفس، دوستی و قدرت عاطفی همراه با برونگرایی می شود. رنگ سرخابی برای مهره ها سبب چشم نواز تر شدن چرتکه با ترکیب دو رنگ زرد و سرخابی در کنار یکدیگر می شود. رنگ مشکی عموماً برای بدنه چرتکه در نظر گرفته می شود و خاصیت روانی مثبت و امنیت عاطفی را در یک چهار چوب بسته فراهم می سازد.

آیا دانش آموز همیشه باید چرتکه را با خود همراه داشته باشد؟

چرتکه و یاد گیری آن در روزهای شروع آموزش باید همراه دانش آموز باشد و تکرار مکررات در فرایند محاسبات با استفاده از چرتکه سبب می شود که دانش آموز به راحتی بتواند تصویر چرتکه را در ذهن خود تداعی کند. شاید از خود بپرسید آیا برای انجام محاسبات باید همیشه دانش آموز با خود چرتکه به همراه داشته باشد؟ بله برای روزهای آغازین نیاز است چرتکه در کلاس های آموزشی همراه دانش آموز باشد؛ اما به مرور زمان پس از شکل گیری روش های محاسبات در ذهن دانش آموز و فرایند یادگیری استفاده از انگشتان دست به جای چرتکه سبب می شود علناً نیاز به ابزار محاسباتی برای دانش آموز کم رنگ و کم رنگ تر شود.

 مزیت های بهره گیری از چرتکه چیست؟

چرتکه و یاد گیری آن در روزهای شروع آموزش باید همراه دانش آموز باشد و تکرار مکررات در فرایند محاسبات با استفاده از چرتکه سبب می شود که دانش آموز به راحتی بتواند تصویر چرتکه را در ذهن خود تداعی کند. شاید از خود بپرسید آیا برای انجام محاسبات باید همیشه دانش آموز با خود چرتکه به همراه داشته باشد؟ بله برای روزهای آغازین نیاز است چرتکه در کلاس های آموزشی همراه دانش آموز باشد؛ اما به مرور زمان پس از شکل گیری روش های محاسبات در ذهن دانش آموز و فرایند یادگیری استفاده از انگشتان دست به جای چرتکه سبب می شود علناً نیاز به ابزار محاسباتی برای دانش آموز کم رنگ و کم رنگ تر شود.

در کلاس های آموزشی از تکنیک دیداری، تکنیک شنیداری و تکنیک تصویر سازی که برای کودکان ۵ تا ۷ سال در طی چهارده ترم و برای دانش آموزان هشت تا دوازده سال در طی ۱۱ ترم بهره گرفته می شود. با کمک چرتکه فرزند شما در سنین بالای ۵ سال به راحتی می تواند با سرعتی بالاتر از ماشین حساب اعمال ریاضی را به ثبت برساند و این مهم قدرت خلاقیت و بهره گیری از حافظه کودک را شکل جدی تری می بخشد. یادگیری درست چرتکه و اصول مرتبط با ریاضی نه تنها به دانش آموز کمک می کند که در این درس موفق باشد بلکه از لحاظ گرامری دانش آموز به درک بهتری دست پیدا می کند. از همین رو اگر بخواهیم به مزیت های چرتکه اشاره ای داشته باشیم می توانیم به:

• به کار گیری همزمان دو دست در فرایند محاسباتی به وسیله چرتکه
• پل زدن بین دو نیم کرده راست و چپ که این امر تنها به لطف چرتکه و محاسبات ذهنی فراهم می شود.
• تحرک بین چشم، دست و ذهن به صورت همزمان و اشراف داشتن بر هر سه مورد خود یک مزیت بارز به شمار می آید.
• ایجاد حس آرامش در کلاس درس ریاضی با طی کردن دوره های آموزشی چرتکه
• مثبت اندیشی و ایجاد یک نگرش جدید برای خلق ایده های جدید
• تمرین هر روزه چرتکه سبب می شود صبر تا رسیدن به فردای بهتر در کودک شما تقویت شود
• تمرکز کامل در کلاس درس برای رسیدن به یک رکورد زنی شگفت انگیز سبب می شود که دانش آموزان با انگیزه بیشتری در پرسه های درسی خود گام بردارند.
• توانایی بهره گیری از قدرت شنیداری بالاتر با کمک گرفتن از حافظه تصویری که برای گوش دادن به شمارش اعداد به این امر بسیار نیاز است.

چرتکه در نظام آموزشی کشور و در سطح بین المللی

دشوار بودن جدول ضرب از همان روزهای آغازین تحصیلی نشان از ضعف در این راستا دارد. این روزها به لطف کلاس های آموزشی چرتکه این امر مهم به شکلی متفاوت تر از تصور مسئولان نظام آموزشی حل شده است. همین امر سبب شده است که کشورهای آسیایی به چشم دیگری در این مسابقات شبیه به یک رقیب به دانش آموزان توجه داشته باشند. پس در کلام نهایی می توانیم بگویم همان قدر که آموزش زبان فارسی و زبان انگلیسی برای دانش آموز نیاز به شمار می آید باید به مبحث تخصصی ریاضیات نیز توجه شود.

چرتکه این روزها یکی از پایه های ثابت روند آموزشی در کشور در مقطع دبستان مورد استفاده قرار می گیرد. از آنجایی که در کشور دانش آموزان بسیار با استعداد و در دوره های دانشگاهی دانشجویان نخبه بسیاری را شاهد بوده ایم اما کم و کاستی های که در راستای آموزش ریاضیات مشاهده می شود سبب شده است به این موضوع بسیار با دقت بیشتری توجه شود. دانش آموزان ما در المپیاد ها همیشه به موفقیت های چشم گیری دست پیدا می کنند اما همیشه این سؤال مطرح بوده است که چرا در درس ریاضی با این حجم از هوش و استعداد ایرانی ها همیشه با مشکل روبرو بوده اند. دلیل این امر چیزی نیست مگر شیوه های آموزشی که سبب شده است دانش آموز به راحتی نتواند فرایندهای اصلی محاسبات را به انجام برساند.

بهره گیری از چرتکه این امر مهم را فراهم آورده است که دانش آموزان ایرانی در این راستا موفق تر از سایر کشورها گام بردارند. علاوه بر کشور عزیزمان ایران تا کنون هشتاد کشور برتر جهان عضو سیستم محاسبات ذهنی و چرتکه ای در سطح بین‌المللی هستند. این امر خود یک مزیت بارز به شمار می آید که سبب می شود دانش آموزان خاص تر از هر زمان دیگری خود را در سطوح بین المللی محک بزنند و به توانمندی های خود واقف شوند. این روزها کشورهای همچون چین، کانادا، آمریکا، انگلستان، کلمبیا، سنگاپور، هندوستان، مصر، مالدیو، استرالیا، کشورهای حوزه خلیج فارس و بسیاری کشورهای دیگر در این دسته بندی قرار داده شده اند.

چرتکه تا کنون بیش از هشتاد نماینده در جهان را در لیست خود قرار داده است و ایران در رده چهل و نهمین عضو این مجموعه قرار دارد که این امر خود افتخاری برای ما به شمار می آید. طی برگزاری بیست دو دوره مسابقات بین المللی در سال های ۹۵ الی ۹۶ به صورت متوالی به کسب مقام اول نائل شود. دانش آموزان مستعد و کوشای خود در زمینه محاسبات ذهنی توانست در بین ۷۸ کشور جهان پرچم عزیزمان را با کسب مقام اول به اهتزاز در بیاورد.